Historia

 

Historia zakładania bibliotek w Piekarach Śląskich sięga XIX w. Ówcześnie była to stosunkowo nieliczna miejscowość - w 1830 r. liczyła zaledwie 1.070 mieszkańców(1) - stąd inicjatywa kulturalna wychodziła głównie od ambitnych jednostek, spragnionych kontaktu z literaturą i ojczystym językiem, a także pragnących szerzyć to umiłowanie w swoim środowisku. Pierwsze biblioteki w Piekarach były księgozbiorami prywatnymi, które właściciele udostępniali innym. Wśród nich wymienić można m. in.: księdza Jana Ficka (1790-1862) – proboszcza piekarskiego, którego prywatna biblioteka z czytelnią (otwarta w 1840 r.) liczyła około 3.000 tomów(2); Wawrzyńca Hajdę (1844-1923) – górnika z Piekar, który mimo swojej ślepoty gromadził wokół siebie młodzież, szerząc wśród niej świadomość tożsamości narodowej oraz Maksymiliana Jasionowskiego (1867-1957) – przyjaciela i ucznia Hajdy, który w 1937 r. został odznaczony Srebrnym Wawrzynem Akademickim PAL za szerzenie zamiłowania do literatury oraz Srebrnym Krzyżem Zasługi za pracę społeczną i narodową(3). Działały także pomniejsze biblioteki prywatne np. górnika Ogiermana (pod koniec XIX w.)(4) lub Jana Ludygi, właściciela gospody (podczas I wojny światowej)(5).
 

Piekary Śląskie w obecnym kształcie są stosunkowo młodym miastem. Stanowiące je dzielnice (Piekary z Osiedlem Wieczorka, Szarlej, Brzeziny, Brzozowice-Kamień, Kozłowa Góra, Józefka i Dąbrówka Wielka) zostały połączone w całość dopiero w 1975 r. na skutek reformy likwidującej powiaty. Była to już druga zmiana w dość krótkim czasie, gdyż w 1973 r. nastąpiła zmiana w podziale administracyjnym – dwa miasta, Piekary Śl. i Brzeziny Śl., poszerzyły swoje granice, na skutek wcielenia do nich uprzednio samodzielnych jednostek administracyjnych. Piekary uzyskały jako dzielnicę Kozłową Górę, a Brzeziny – Brzozowice-Kamień i Dąbrówkę Wielką. Po powstaniu Piekar w obecnej formie nastąpiło też scalenie bibliotek istniejących na tych terenach w Miejską Bibliotekę Publiczną miasta Piekary Śląskie, na którą składa się dziś 10 placówek bibliotecznych: biblioteka centralna i 9 filii. Niektóre placówki powstawały tuż po zakończeniu II wojny światowej, dzięki pasji ludzi kochających literaturę i ojczysty język. Książki gromadzono wtedy często dzięki ofiarności ludzi, którzy składali w darze bibliotekom własne zbiory lub te należące do przedwojennych stowarzyszeń, a które były przechowywane z narażeniem życia w czasie okupacji. Początki publicznej biblioteki w Brzezinach Śląskich sięgają czasów przedwojennych.

Po II wojnie światowej, 1 marca 1946 r. zarejestrowano dotychczasową bibliotekę ludową przy Domu Kultury pod nazwą Publiczna Biblioteka Gminna Brzezin Śl.(20), a nadzór nad nią objęły władze gminy. W 1951 r., ze względu na otrzymane przez miejscowość prawa miejskie, placówka została przemianowana na Miejską Bibliotekę Publiczną. Natomiast po reformie z 1973 r. uzyskała status Biblioteki Publicznej Miasta Brzezin Śląskich. Tworzenie publicznej biblioteki w Brzozowicach-Kamieniu rozpoczęto niemal od razu po wyzwoleniu miejscowości spod okupacji niemieckiej. Oficjalne otwarcie Publicznej Biblioteki Gminnej Brzozowic-Kamienia we własnym lokalu nastąpiło dnia 14. maja 1946 r.(21) W 1954 r. zmieniono nazwę placówki na Osiedlową Bibliotekę Publiczną, a w 1962 r. na Miejską Biblioteką Publiczną, gdyż Brzozowice-Kamień uzyskały status miasta. Jednak w 1973 r. przemianowano ją na Filię nr 1, podległą BPM Brzezin Śl. Początkowo w Dąbrówce Wielkiej powstał jedynie punkt biblioteczny, a Biblioteka Publiczna Gminna założona została 16 stycznia 1949 r. Pierwsze książki pochodziły z prywatnych zbiorów. W 1953 r. placówka zwyciężyła w Ogólnopolskim Konkursie Bibliotek Wiejskich. Już jako Osiedlowa Biblioteka Publiczna od 1958 r. prowadziła poradnię prawno-doradczą dla publiczności. W 1973 r. została Filią nr 2 BPM Brzezin Śl. W listopadzie 1946 r. w Kozłowej Górze powstał punkt biblioteczny, do którego księgozbiór wypożyczyła Powiatowa Biblioteka Publiczna w Tarnowskich Górach. Istniał on do 31 grudnia 1958 r. Z dniem 1 stycznia 1959 r. utworzono Gromadzką Bibliotekę Publiczną, która po przyłączeniu Kozłowej Góry do Piekar Śl. została przemianowana na Filię nr 3. Miejska Biblioteka Publiczna w Piekarach Śląskich powstała 22 lipca 1945 r., a zarejestrowano ją 28 lutego 1946 r. W 1965 r. MBP uruchomiła Filię nr 1, znajdującą się na Osiedlu Wieczorka, a 2 lata później powstała Filia nr 2 w dzielnicy Szarlej. W 1974 r. powstała druga placówka biblioteczna na Os. Wieczorka – Filia nr 4. Otwarcie Filii nr 8 na Osiedlu Powstańców Śląskich nastąpiło w 1986 r. przy Filii nr 2 rozpoczął działalność pierwszy w Piekarach Oddział dla dzieci i młodzieży. W Filii nr 6 uruchomiono w 1990 r. pierwszą Czytelnię naukową oraz prasy, jak również Dział muzyczny i książki mówionej (od 1991 r.). Był to też rok otwarcia, planowanej od kilku lat, Filii nr 9 w Józefce. W 1991 r. Dyrekcja przeniosła się do Filii nr 2, która zmieniła lokal, przeprowadzając się do budynku byłego Domu Górnika, a obecnie Urzędu Skarbowego przy ul. Bytomskiej 92. Umożliwiło to także uruchomienie drugiej Czytelni naukowej i prasy (w 1992 r.), a w 1993 r. nastąpiło otwarcie Izby Regionalnej, której zbiory były wcześniej własnością Towarzystwa Miłośników Ziemi Piekarskiej(22). W 1993 r. przy Filii nr 9 powstał Klub Biblioteczny dla dzieci (pełniący rolę świetlicy), który w 2002 r. przekształcił się w Oddział dla dzieci i młodzieży. W Filii nr 7 utworzono magazyn druków rezerwowych(23).

W 1997 r. nastąpiły zmiany w organizacji sieci bibliotecznej. Centralna Wypożyczalnia zmieniła nazwę na “Filia nr 2”, a dotychczasowa Filia nr 2 przekształciła się w bibliotekę centralną. Jej przeniesienie do nowego lokalu nastąpiło w 1998 r. Budynek po klubie “Antracyt” został zaadaptowany dla potrzeb bibliotecznych, umożliwiając funkcjonowanie w nim Wypożyczalni dla dorosłych, Czytelni naukowej i prasy, Oddziału dla dzieci i młodzieży, Izby Regionalnej oraz zaplecza administracyjnego. Uruchomiono Galerię Sztuki Współczesnej “Eterna”, a w 2000 r. otwarto także Galerię Młodych Twórców, prezentującą prace dzieci i młodzieży z Piekar Śl. i okolic. Wystawy odbywają się również w Izbie Regionalnej.

Większość istniejących placówek nie posiada własnych lokali i mieści się w budynkach wspólnych z innymi organizacjami, bądź w blokach mieszkalnych. MBP w Piekarach Śl. podlega samorządowi terytorialnemu gminy. Finansowana jest z budżetu gminy Piekary Śląskie oraz z dochodów własnych, pochodzących z kar za zagubione książki, z usług reprograficznych, kiermaszy książek oraz z funduszy stowarzyszenia zwykłego o nazwie Koło Przyjaciół Bibliotek, które funkcjonuje przy każdej placówce bibliotecznej w Piekarach Śl.

Opracowała:
Aleksandra Ogrodnik
Filia nr 1
___________________________________________________________